ΑΓΙΟΣ ΜΑΜΑΣ Η μνήμη του Αγίου Μάμα-Μάμαντος τιμάται 2 Σεπτεμβρίου Στη μαγευτική θέση «Κάτω Περβόλια», νότια των Αρχανών, έχει κτιστεί, τώρα και χίλια και περισσότερα χρόνια, όταν δηλ. η περιοχή ήταν περισότερο κτηνοτροφική, ένα γραφικό εκκλησάκι,φρουριακής κατασκευής, που τιμάται στο όνομα του Αγίου Μάμα, προστάτου των βοσκών και των ζώων,αλλά και των υιοθετημένων παιδιών και των θετών γονέων,πιθανόν πάνω σε ερείπια παλαιότερου. Ο ΄Αγιος εικονίζεται συνήθως πάνω σ΄ένα λιοντάρι γιατί, όταν σ΄ένα από τα μαρτύριά του,ρίχτηκε μέσα σε άγρια θηρία,ένα λιοντάρι τον έβαλε στη ράχη του και τον έσωσε βγάζοντάς τον έξω από τον “λάκκο” αυτών των θηρίων. Η πιο παλιά,προς το παρόν,γραπτή της ύπαρξη,αυτής της εκκλησίας,αναφέρεται στα αρχεία της Δημογεροντίας Ηρακλείου το 1861 και αργότερα,το 1886, την συναντάμε σε συμβόλαιο του τότε συμβ)φούντος Αρχανών Εμμαν.Πολυχρονίδη. Στο βορεινό μέρος της αυλής και δίπλα στο ναό υπάρχει τάφος ο οποίος πιθανό να αφορά τον κτήτορα του ναού. SAINT MAMAS The memory of Saint Mama-Mamantos is commemorated on September 2 In the enchanting location of "Kato Pervolia", south of Archana, a picturesque little church, of fortress construction, has been built, now and more than a thousand years ago, when the area was more of a cattle breeding area, which is honored in the name of Saint Mama, patron of shepherds and of animals, but also of adopted children and step-parents, possibly on the ruins of an older one. The Saint is usually depicted on a lion because, when in one of his martyrdoms, he was thrown into wild beasts, a lion put him on his back and saved him by taking him out of the "pit" of these beasts. The oldest, for the time being, written existence of this church is mentioned in the archives of the Demogerontia of Heraklion in 1861 and later, in 1886, we find it in a contract of the then confederate Archanos Emman Polychronides. In the northern part of the courtyard and next to the temple there is a tomb which probably belongs to the founder of the temple.

ΑΓΙΟΣ ΝΕΚΤΑΡΙΟΣ 9 Νοεμβρίου εορτή του Αγίου Νεκταρίου, πανηγυρίζει ο φερώνυμος ναός στη θέση “Κονάκι” των Αρχανών. Ο ναός αυτός ήταν επί Ενετών η Αγία Τριάδα που καταστράφηκε από τους Τούρκους. Έκτοτε, για πολλές δεκαετίες, παρέμενε ερειπωμένη μέσα στα κτήματα. Στη δεκαετία του1950 η Ενορία των Επ. Αρχανών υπό την προεδρία του Παπά Εμμανουήλ (Ευμενίου) Κυριακάκη ανεκίνησε το θέμα της απόσπασής της από τις εν λόγω ιδιοκτησίες και της έναρξης της ανακαίνισής της. Η προσπάθεια συνεχίστηκε και στη δεκαετά του 1960 υπό την προεδρία του Π΄Γεωργίου Απαλάκη,αλλά και στη δεκαετία του 1970 υπό την προεδρία του Π΄Ιωάννου Μυλογιάννη, και τότε ρίφτηκε η ιδέα της μετονομασίας της σε Άγιο Νεκτάριο. Οι εργασίες της ανακαίνισης ολοκληρώθηκαν στη δεκαετία του 1980 υπό την προεδρία του Π΄Γεωργίου Κασσαβετάκη και με την οικονομική συνδρομή της μακαριστής Χαράς Γ. Γριβάκη, η οποία υπήρξε κι η ανάδοχος των εγκαινίων της. Τα εν λόγω εγκαίνια έγιναν στις 4 Οκτωβρίου 1981 από το μακαριστό Αρχιεπίσκοπο Κρήτης Τιμόθεο ( Παπουτσάκη) SAINT NEKTARIOS November 9, the feast of Agios Nektarios, is celebrated by the eponymous church at the place "Konaki" of Archana. This temple was during the Venetians the Holy Trinity which was destroyed by the Turks. Since then, for many decades, it remained in ruins within the estates. In the 1950s, the Parish of Ep. Archana under the presidency of Papa Emmanuel (Eumeniou) Kyriakakis initiated the issue of its detachment from the properties in question and the start of its renovation. The effort continued in the 1960s under the presidency of George Apalakis, but also in the 1970s under the presidency of Ioannou Mylogiannis, and then the idea of renaming it to Agios Nektarios was thrown. The renovation work was completed in the 1980s under the presidency of George Kassavetakis and with the financial assistance of blessed Chara G. Grivaki, who was also the sponsor of its inauguration. The opening in question took place on October 4, 1981 by the blessed Archbishop of Crete Timotheo (Papoutsaki)

ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΥΠΑΠΑΝΤΗΣ ΑΡΧΑΝΕΣ Είναι κτίσμα της β.Βυζ, περιόδου με αγιογραφίες, καλά συντηρημένες του 14ου αιώνα.Καμαροσκέπαστη με δύο ενισχυτικές ζώνες. Από τις αγιογραφίες της στο μεν ιερό, διακρίνουμε την “Πλατυτέρα” και επάνω κύκλοι με στηθάρια αγίων. Στην καμάρα την “Ανάληψη” με τη δόξα ελλειπτική και επιμήκης. Οι Άγγελοι σε κίνηση. Στο ανατολικό τμήμα ξεχωρίζουν, “η Γέννηση” , “Η Υπαπαντή” με τον προφήτη Άννα να είναι πίσω από τον Συμεών.”Η Βάπτιση” με τον Χριστό γυρισμένο κατά τα 3/4 αριστερά, όπου στέκει κι ο Βαπτιστής και τέλος υπολείμματα από τη “Μεταμόρφωση”. Στο Δυτικό τμήμα διακρίνονται,”Η Βιοφόρος”,”Η ΄Εγερση του Λαζάρου”,”Γυναίκες στον τάφο”,την “Εις ΄Αδου Κάθοδον”,υπολείμματα από την αποκαθήλωση με το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό ότι, δεξιά ένας άνθρωπος ανεβασμένος σε σκάλα ξεκαρφώνει. Επίσης βλέπουμε τον “Επιτάφιο”, τον “Ευαγγελισμό”,” Τη Γέννηση της Θεοτόκου” και τα “Εισόδια”. Οι κύριες παραστάσεις είναι μεγάλες κι επιμήκεις. Στα πρόσωπα η σάρκα είναι θερμή, ωχρή, με λίγα φώτα.Τα χαρακτηριστικά όλων είναι οι κόκκινες γραμμές, πράγμα που δείχνει ότι οι τοιχογραφίες αυτές είναι των αρχών του 14ου αιώνα. (Μανώλης Χατζηδάκης,”Κρητικά Χρονικά”,τ.6ος). Βρίσκεται δίπλα στο κλειστό γυμναστήριο Αρχανών και εορτάζει 2 Φεβρουαρίου. YPAPANTIS CHURCH ARCHANES It is a building of B. Byz, period with hagiographies, well preserved of the 14th century. Vaulted ceiling with two reinforcing zones. From her hagiographies in the sanctuary, we can distinguish the "Platytera" and upper circles with breastplates of saints. On the arch the "Analifsis" with its elliptical and elongated glory. Angels on the move. In the eastern part stand out, "The Nativity", "The Annunciation" with the prophet Anna behind Simeon."The Baptism" with Christ turned 3/4 to the left, where the Baptist also stands and finally remains from the "Transformation". In the Western part, you can see "The Biophorus", "The Raising of Lazarus", "Women in the Tomb", "Eis ΄Adou Kathodon", remains from the destabilization with the special characteristic that, on the right, a man on a ladder is unfastening nails. We also see the "Epitaph", the "Evangelism", "The Birth of the Virgin" and the "Entrances". The main shows are long and drawn out. On the faces the flesh is warm, pale, with few lights. The characteristics of all are the red lines, which shows that these frescoes are from the beginning of the 14th century. (Manolis Hatzidakis, "Critical Chronicles", vol. 6). It is located next to the indoor gym of Archanes and celebrates February 2nd.

ΑΓΙΟΣ ΙΩΑΝΝΗΣ Ο ΜΑΓΓΑΝΙΤΗΣ Ο Αρχανιώτης την ονομάζει “΄Αγιος Γιάννης ο Μαγγανίτης”.Την ονομασία αυτή την πήρε, η γύρω περιοχή, από μια πέτρινη μαγκάνα (σταφυλοπιεστήριο) που είχε στηθεί εκεί δημόσια για τις ανάγκες των οινοπαραγωγών της Κωμόπολης. Είναι δηλ. η επί Ενετών εκκλησία : DE SAN ZUANNE THEOLOGO DETTO STO MANGALO .(Δηλ.ο Αγιος Ιωάννης ο Θεολόγος στο Μάγκαλο ή στη Μαγκάνα εντός της Πετρέας Αρχάνας). Είναι επομένως κτίσμα της β΄.Βυζαντινής περιόδου.Το 1880 , σε συμβόλαιο ανέγερσης της “Αγίας Μαρίνας ” των Κάτω Αρχανών , δίνεται ως αρχιτεκτονικό υπόδειγμα, στον εργολάβο. Κάτω από την εκκλησία ευρίσκεται ο “Νεραιδόσπηλιος”,μία σπηλιά γεμάτη θρύλους κι άλλα λαογραφικά στοιχεία και λίγο πιο πέρα ο “Πάνω Μύλος” που έδινε αλεύρι στους κατοίκους της περιοχής για δεκαετίες με τη δύναμη των νερών του χειμάρρου. Το κτίσμα είναι καμαροσκέπαστο, πέτρινο, σε ρυθμό βασιλικής, με δάπεδο λίγο κάτω από το έδαφος, στρωμένο στον 20ό αιώνα με πλακάκια εκείνης της περιόδου, ασφαλώς πάνω από τις αρχικές πέτρινες πλάκες. Έχει μία και μοναδική είσοδο 1,5 μ. πλάτους και τρία μικρά παράθυρα, ως και μία φωτιστική θυρίδα στο ιερό με ανάγλυφη, εξωτερικά, παράσταση, δυστυχώς ασβεστωμένη και με πρόσθετο καμπαναριό σύγχρονης κατασκευής. Εορτάζει, ΄δύο φορές το χρόνο, στις 8 Μαΐου και τη μετάσταση του Αγίου στις 26 Σεπτεμβρίου. SAINT JOHN THE MAGANITE Archaniotis calls it "΄Agios Giannis o Magganitis". The surrounding area took this name from a stone magana (grape press) that had been erected there publicly for the needs of the town's wine producers. It is i.e. the Venetian church: DE SAN ZUANNE THEOLOGO DETTO STO MANGALO. It is therefore a building of the 2nd Byzantine period. In 1880, in the contract for the construction of the "Agia Marina" of Kato Archana, it was given to the contractor as an architectural model. Below the church is the "Neraidospelios", a cave full of legends and other folklore elements and a little further on the "Pano Mylos" which gave flour to the residents of the area for decades with the power of the waters of the stream. The building is arched, stone , in the style of a basilica, with a floor slightly below the ground, laid in the 20th century with tiles of that period, certainly over the original stone slabs. It has a single entrance 1.5 m wide and three small windows, as well as a lighted door in the sanctuary with a relief, exterior, representation, unfortunately whitewashed and with an additional bell tower of modern construction. It celebrates, twice a year, on May 8 and the Saint's metastasis on September 26.

ΤΙΜΙΟΣ ΣΤΑΥΡΟΣ ΑΡΧΑΝΕΣ Στο ιστορικό κέντρο της Κωμόπολης των Επάνω Αρχανών και συγκεκριμένα εντός της παραδοσιακής τους αγοράς βρίσκεται ο ιερός ναός του Τ ι μ ί ο υ Σταυρού. Ο ναός αυτός είναι κτίσμα της τελευταίας περιόδου της Ενετοκρατίας στην Κρήτη και συγκεκριμένα του 1630 μ.Χ. Είναι μονόκλιτη βασιλική με λαξευτό σε βράχο το ιερό της και με κεραμοσκεπή, η δε πρόσοψή της σχηματίζει αμβλεία γωνία επί του κέντρου της οποίας υψούται το κωδωνοστάσιο, ως νεώτερο πρόσθετο κτίσμα. Η εν λόγω χρονολογία είναι γραμμένη στο εσωτερικό υπέρθυρο της εισόδου, και αποκαλύφθηκε με την τελευταία ανακαίνιση του ναού που έγινε το 2004. Την ίδια ως άνω περίοδο (2004) βρέθηκαν και ίχνη φωτιάς ασφαλώς από την πυρπόληση που υπέστη στη διάρκεια της μεγάλης Κρητικής Επανάστασης του 1866,κατά την οποία οι Τούρκοι, όχι μόνο λεηλάτησαν την Κωμόπολη και τους κατοίκους της, αλλά πυρπόλησαν και τους ναούς της, κατέστρεψαν από τα θεμέλια την Μονή επάνω στο Γιούχτα και κατακρεούργησαν αρκετούς κατοίκους, απ’ αυτούς που δεν μπόρεσαν να δραπετεύσουν προς τα ενδότερα του Νομού. Η μαρμάρινη κρήνη με τουρκικές διακοσμήσεις που είναι στην αυλή της δεν έχει καμία ιστορική σχέση με την εκκλησία. Αυτή έχει χρονολογία 1894 και βρισκόταν αρχικά στο «Σεράι» του Πασά στη θέση του σημερινού κλειστού Γυμναστηρίου ή το πιο πιθανό στον περίβολο του τούρκικου Τζαμιού. Από εκεί ,μετά το χάλασμα του Τζαμιού, στις αρχές του 1897,μεταφέρθηκε έξω από το παλαιό Δημαρχείο. HOLY CROSS ARCHANES In the historical center of the town of Epano Archana, specifically within their traditional market, is the holy church of Timios Stavros. This church is a building from the last period of the Venetian rule in Crete, specifically from 1630 AD. It is a single-aisled basilica with a rock-hewn sanctuary and a tiled roof, and its facade forms an obtuse angle in the center of which rises the bell tower, as a newer additional building. The date in question is written on the inner lintel of the entrance, and was revealed with the last renovation of the temple that took place in 2004. In the same period as above (2004), traces of fire were found, certainly from the arson suffered during the great Cretan Revolution of 1866, during which the Turks, not only looted the Town and its inhabitants, but also set fire to its temples, they destroyed from the foundations the Monastery on the Youchta and destroyed several inhabitants, of those who could not escape to the interior of the prefecture. The marble fountain with Turkish decorations that is in its courtyard has no historical connection with the church. It is dated 1894 and was originally located in the "Serai" of the Pasha in the place of the current closed Gymnasium or more likely in the vicinity of the Turkish Mosque. From there, after the destruction of the Mosque, at the beginning of 1897, it was moved outside the old City Hall.

ΑΓΙΟΣ ΡΑΦΑΗΛ ΝΙΚΟΛΑΟΣ & ΕΙΡΗΝΗ ΑΡΧΑΝΕΣ Ο Ναός αυτός, πού αποτελεί σήμερα καμάρι και τιμή, για ολόκληρη την περιοχή, είναι δημιούργημα των κατοίκων όλων των Αρχανών και σ’ αυτούς παραδίδεται για χρήση, από την ημέρα των εγκαινίων του. Πολλοί οι δωρητές και ευεργέτες, ανώνυμοι και επώνυμοι, που συνέβαλαν στη δημιουργία του. Σ’ όλους αυτούς οφείλονται πολλές ευχαριστίες, αν και οι περισσότεροι δεν έχουν απαίτηση να πάρουν ούτε τις πιο απλές απ’ αυτές. Οι ίδιοι πιστεύουν, όπως μας έχουν εξομολογηθεί κατά καιρούς, ότι έπραξαν το ελάχιστο απ’ το χρέος το εθνικό, το θρησκευτικό και το τοπικό, που οφείλουν, ως υπεύθυνοι και δημιουργικοί πολίτες. Τα εγκαίνια του περικαλλούς αυτού Ναού έγιναν με κάθε μεγαλοπρέπεια στις 23 Ιουλίου 2006 από τον Σεβασμιώτατο Μητροπολίτη Μυτιλήνης κ.κ. Ιάκωβο και τον Θεοφιλέστατο Επίσκοπο Κνωσού κ. Ευγένιο, παρουσία τοπικών αρχών και πλήθος λαού. Ο Άγιος Μυτιλήνης ήρθε στις Αρχάνες, ανταποκρινόμενος σε πρόσκληση της Ενορίας μας, κομίζοντας μαζί Άγια Λείψανα των τιμωμένων Αγίων, τα οποία εξετέθησαν σε λαϊκό προσκύνημα. Οι Αρχάνες τον ευγνωμονούν και θα θυμούνται πάντα, με ευγνωμοσύνη, το πέρασμά του απ’ αυτές. SAINT RAFAEL NIKOLAOS & IRINI ARCHANES This Temple, which is today the pride and honor of the entire region, is the creation of the residents of all Archana’s and has been handed over to them for use since the day of its inauguration. Many donors and benefactors, anonymous and named, who contributed to its creation. Many thanks are due to all of them, although most have no requirement to receive even the simplest of them. They themselves believe, as they have confessed to us from time to time, that they did the minimum of the national, religious and local debt they owe, as responsible and creative citizens. The inauguration of this surrounded Church was done with all the splendor on July 23, 2006 by the Most Reverend Metropolitan of Mytilene, Mr. Iakovos and the Theophilus Bishop of Knossos, Mr. Eugene, in the presence of local authorities and a large number of people. Saint Mytilene came to Archanes, responding to an invitation from our Parish, bringing with him Holy Relics of the honored Saints, which were exposed to popular pilgrimage. The Archana’s are grateful to him and will always remember, with gratitude, his passing through them.

ΑΓΙΟΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ Ο ΚΑΘΕΔΡΙΚΟΣ ΑΡΧΑΝΕΣ Ο Άγιος Νικόλαος, ο καθεδρικός ναός των Αρχανών. Το κλίτος του Αγ. Νικολάου είναι του 14ου αιώνα. (Αναφέρεται στα Ενετικά Αρχεία). Πιθανόν να γκρεμίστηκε το 1669 από τη μέση και πάνω, βρίσκεται στη συνοικία Τρούλος στο κέντρο των Αρχανών, στην άλλοτε Πετρέα Αρχάνα, βορεινά του Αμπραμοχωρίου, κατά τον Καστροφύλακα (1583) . Αναφέρεται επίσης το 1635 και το 1653 ως ZAN NICOLO. Το 1862 παίρνει δώρο μισό γεροντάμπελο 5 εργατών (το άλλο μισό το πήρε η Ι. Ν. Επανωσήφη) στη θέση Κάμπος. Το 1885 το τέμπλο του δίνεται ως υπόδειγμα κατασκευής τέμπλου στην Ι. Ν. Αγ. Νικολάου Μεσκηνιάς Ηρακλείου. (Άρα κατασκευάστηκε το 1870 κι αυτό από τον Μαυρονύχτη). Το 1889 οι Τούρκοι έσπασαν την πόρτα του ναού γιατί λέει οι Χριστιανοί γκρέμισαν τη σημαία τους από το Τζαμί. Το 1857 συμπληρώθηκε από βορρά με κλίτος του Αγ. Σπυρίδωνα όπως μαρτυρεί εγχάρακτη χρονολογία στη Δυτική και Βόρεια είσοδο. Αλλά κι η κατασκευή του τέμπλου παρουσιάζει διαφορές από το ένα τέμπλο στο άλλο. Πρόσφατα αντικαταστάθηκαν οι νταμπλάδες της κάτω σειράς του τέμπλου με εικόνες με σκηνές από την Π. Διαθήκη, έργα του Ι. Βέγγου. Ο ίδιος κατασκεύασε και το δωδεκάορτο του Αγ. Νικολάου. Το 1864 ο Lear, Άγγλος περιηγητής, βλέπει από τον Γιούχτα. ΒΑ των Αρχανών, να δεσπόζει ο δίκλιτος ναός του Αγίου Νικολάου. SAINT NICHOLAS THE CATHEDRAL OF ARCHANES Agios Nikolaos, the cathedral of Archanes. The aisle of Ag. Nicholas is of the 14th century. (Mentioned in the Venetian Archives). Probably demolished in 1669 from the waist up, it is located in the district of Troulos in the center of Archanes, in the former Petrea Archana, north of Abramochori, according to Kastrofilakas (1583). It was also mentioned in 1635 and 1653 as ZAN NICOLO. In 1862 he received a gift of half an old man of 5 workers (the other half was taken by I. N. Epanosifi) at Kampos. In 1885 his iconostasis is given as a model for the construction of an iconostasis in the Holy Church of Ag. Nikolaos Meskinias, Heraklion. (So it was also built in 1870 by Mavronychtis). In 1889 the Turks broke down the door of the church because he says the Christians demolished their flag from the mosque. In 1857 it was completed from the north by an aisle of Ag. Spyridon as evidenced by an engraved date at the West and North entrances. But the construction of the iconostasis also differs from one iconostasis to another.